Xhexha

Nga: Ylber Vokshi-Ylli - 2015-01-13

(Kujtim i pÃ«rjetshÃ«m pÃ«r doajenin e arkitekturÃ«s shqiptare nÃ« KosovÃ«)

Iku nga ne edhe njÃ«ri nga arkitektÃ«t e parÃ« shqiptar tÃ« KosovÃ«s Rexhep Vula tÃ« cilin ne nÃ« GjakovÃ« e kemi njohur me emrin Xhexha. I lindur nÃ« njÃ« familje tÃ« vjetÃ«r gjakovare nÃ« vazhdÃ«n e luftÃ«s sÃ« dytÃ« botÃ«rore (1943),i frymÃ«zuar me ideale tÃ« larta pÃ«r tÃ« bukurÃ«n,e vijoj rrugÃ«n e paraardhÃ«sve tÃ« vendlindjes sÃ« tij,qÃ« vetÃ«m i arsimuar dhe me dituri dhe punÃ« tÃ« pa lodhshme,mundet ma sÃ« shumti tÃ« kontribuoi pÃ«r kombin e tij. NÃ« kohÃ«n kur popullit shqiptar tÃ« KosovÃ«s iu lejua shkollimi,pas atyre viteve represive nÃ«pÃ«r tÃ« cilat kaloi pas luftÃ«s sÃ« dytÃ« botÃ«rore,ai sÃ« bashku me disa shoke e shoqe tÃ« tjera ndoqi rrugÃ«n e shkollimit dhe morri titullin arkitekt,qÃ« pÃ«r rrethanat tona atÃ« kohÃ« ishte profesion i huaj,por i njÃ« rÃ«ndÃ«sie tÃ« veÃ§antÃ«,qÃ« sÃ« bashku me arkeologjinÃ« ishte e ndaluar pÃ«r shqiptarÃ«t,posaÃ§Ã«risht nÃ« hulumtimin e trashÃ«gimisÃ« arkitektonike dhe arkeologjike,qÃ« duhej tÃ« tregonte dhe dokumentonte rrÃ«njÃ«t shekullore tÃ« popullit shqiptar (pellazgo â€“ilirÃ«t) nÃ« kÃ«to troje tÃ« EvropÃ«s.

I frymÃ«zuar nga ndikimet e rilindÃ«sve tÃ« Ã§Ã«shtjes kombÃ«tare,i ndikuar nga artistÃ«t e mÃ«dhenj shqiptarÃ« qÃ« kishin vepruar si arkitekt tÃ« mÃ«dhenj nÃ« tÃ«rÃ« botÃ«n, si ishin arkitekt Sinani,Andrea Alessi-Durraci i cili veproi nÃ« Dallmaci apo Qemal Butka i cili veproi sÃ« bashku me gruan e tij arkitekte Celila nÃ« ShqipÃ«ri, Turqi,Egjipt dhe sÃ« fundit nÃ« SHBA (nÃ« grupin e projektimit tÃ« kullave Binjake nÃ« New York,nÃ« aeroportin Kennedy e shume objekte tjera tÃ« projektuara nÃ« AmerikÃ«). NÃ« vitet e shtatÃ«dhjeta u formÃ«suar si arkitekt i rinj u kthye nÃ« GjakovÃ« e pastaj nÃ« PrishtinÃ«,pÃ«r tÃ« kontribuar nÃ« pÃ«rhapjen e ideve progresive tÃ« kohÃ«s, tÃ« udhÃ«hequra nga arkitektÃ«t e njohur ndÃ«rkombÃ«tar si Le Corbusier,Frank Lloyd Wright si dhe profesori i tij Juraj Neidhard.

Pas pÃ«rfundimit tÃ« fakultetit tÃ« arkitekturÃ«s nÃ« SarajevÃ« kishte oferta joshÃ«se tÃ« vazhdon karrierÃ«n profesionale atje,si dhe nÃ« Angli (LondÃ«r nga ishte edhe gruaja e tij),por ai e ndjeu peshÃ«n e obligimit moral qÃ« e kishte ndaj popullit tÃ« tij,i cili kishte nevojÃ« tÃ« madhe pÃ«r profilet e profesionit tÃ« tij dhe u kthye tÃ« veproi nÃ« KosovÃ«,pÃ«r tÃ« kontribuar sado pak nÃ« arkitekturÃ«n dhe nÃ« urbanistikÃ«n e qyteteve kosovare. Pasi ishin kÃ«rkesat e mÃ«dha pÃ«r kÃ«ta profesionist menjÃ«herÃ« u angazhua nÃ« sferÃ«n e ndÃ«rtimit, arsimimit dhe projektimit sÃ« pari nÃ« vendlindje e pastaj edhe nÃ« PrishtinÃ« dhe qytetet tjera nÃ« KosovÃ«.

Duhet theksuar se pÃ«r tÃ« vepruar dhe zbatuar kriteret e profesionit nÃ« ato vite, ishte jashtÃ«zakonisht vÃ«shtirÃ« nÃ« tÃ«rÃ« KosovÃ«n,ishin kushtet specifike tÃ« zanatit tÃ« cilat duhej pÃ«rballuar. Kur filluan disa investime kapitale nÃ« KosovÃ«n e rehabilituar,pas shumÃ« katrahurave nÃ«pÃ«r tÃ« cilat kaloi populli ynÃ«,ai dha kontribut tÃ« Ã§mueshÃ«m me angazhimin e tij profesional,ishte prijesetarÃ« nÃ« ekipet e pakta profesionale qÃ« vepronin nÃ« KosovÃ«. Ishte i detyruar tÃ« ballafaqohej me problemet elementare tÃ« funksionimit tÃ« njÃ« komuniteti tÃ« cilat nÃ« aspektin arkitektonik dhe urban ishin tÃ« huaja pÃ«r ata.

NÃ« ato vite nevojitej angazhim maksimal nÃ« tÃ« gjitha fushat e profesionit tÃ« cilat me sukses i kryente,si nÃ« projektime arkitektonike tÃ« shumÃ« objekteve,si dhe zgjidhjeve urbanistike tÃ« zonave tÃ« ndryshme urbane nÃ« disa qytete tÃ« KosovÃ«s tÃ« cilat i ka realizuar. NjÃ«rÃ«n nga fushat e rÃ«ndÃ«sishme nÃ« tÃ« cilÃ«n ka punuar dhe kontribuar me dekada ishte ajo e trashÃ«gimisÃ« arkitektonike, arkeologjike dhe historike, tÃ« cilÃ«s iu ishte pÃ«rkushtuar me pasion tÃ« madh duke e ditur rÃ«ndÃ«sinÃ« e kÃ«saj fushe pÃ«r popullin shqiptar tÃ« KosovÃ«s. Identiteti arkitektonik dhe urban i objekteve dhe tÃ«rÃ«sive urbane nÃ« KosovÃ« ishte obsesion i tij e pÃ«r tÃ« cilin shumÃ« shpesh bisedonim dhe polemizonim me orÃ« tÃ« tÃ«ra.

Pas vitit 1999 shumÃ« Ã§Ã«shtje nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« Ã§uditshme ndryshuan,mungoi ajo vazhdimÃ«sia arkitektonike,urbane dhe hapÃ«sinore qÃ« gjenerata e XhexhÃ«s,e neve ma tÃ« rinjve,qÃ« me vÃ«shtirÃ«si tÃ« mÃ«dha i kishim mbrojtur me sakrifica tÃ« mÃ«dha. Ai nuk mund tÃ« pajtohej me atÃ« se arkitektÃ«t u dirigjuan dhe u nÃ«nshtruan nga politik-bÃ«rja, vendimmarrÃ«sit kosovar dhe grupet e ndryshme tÃ« interesit, ata u â€œdhunuanâ€ qÃ« ketÃ« profesion tÃ« shenjÃ«t dikur ta degradonin nÃ« ekstrem tÃ« pa para nÃ« shekujt e kaluara nÃ« kÃ«to territore.

Ishte i brengosur dhe i zhgÃ«njyer nÃ« veprimet e pa pÃ«rgjegjshme posaÃ§Ã«risht tÃ« kolegÃ«ve tÃ« profesionit - arkitektÃ«ve dhe tÃ« atyre qÃ« kanÃ« vepruar nÃ« fushÃ«n e urbanistikÃ«s nÃ« tÃ« gjitha qytetet e KosovÃ«s me theks tÃ« veÃ§anet nÃ« PrishtinÃ«. PÃ«r kÃ«to Ã§Ã«shtje shpesh kemi diskutuar,nÃ« qarqe tÃ« caktuara intelektuale tÃ« cilat edhe sot janÃ« tÃ« pakta. Theksonte se tÃ«rÃ« shoqÃ«rinÃ« kosovare e ka kapluar njÃ« defetizÃ«m i cili do tÃ« na dÃ«rgon nÃ« vet shkatÃ«rrim urban, nÃ«se nuk dalin forcat progresive tÃ« gjeneratave tÃ« reja tÃ« arkitektÃ«ve pÃ«r tÃ« ndryshuar ketÃ« gjendje. TÃ« kota ishin apelet e heshtura dhe publike ndaj tÃ« gjitha kÃ«tyre dukurive tÃ« shÃ«mtuara nÃ« katrahurÃ«n urbane tÃ« KosovÃ«s,interesat individuale ishin dhe si duket ende do tÃ« jenÃ« mÃ« tÃ« rÃ«ndÃ«sishme se ato tÃ« pÃ«rbashkÃ«ta. JanÃ« kÃ«to dukuri tÃ« cilat ishte dashur tÃ« tejkalohen qÃ« nÃ« shekullin e kaluara e pÃ«r fat tÃ« keq pjesa ma e madhe e shoqÃ«risÃ« kosovare ende i preferojmÃ« vetÃ«m pÃ«r interesa tÃ« mjera personale.

PosaÃ§Ã«risht ishte i indinjuar nÃ« ndasitÃ« e arkitektÃ«ve,tÃ« cilat u manifestuan edhe me â€œdemonstrataâ€ tÃ« inskenuara vetÃ«m e vetÃ«m pÃ«r tÃ« arritur disa qellim tÃ« pa arsyeshme pÃ«r te. Shpesh kemi diskutuar se si mundemi tÃ« tejkalojmÃ« ketÃ« situatÃ« e cila ende edhe sot vetÃ«m se vjen e ashpÃ«rsohet. PÃ«r ketÃ« ai brengosej dhe nuk e kishte tÃ« qartÃ« se pÃ«rse kjo ndasi pasi komuniteti i arkitektÃ«ve nÃ« KosovÃ« nuk Ã«shtÃ« i madh. Ishte Ã«ndÃ«rr e gjeneratÃ«s sÃ« tij tÃ« kanÃ« me kÃ«ndÃ« tÃ« diskutojnÃ« problemet urbane dhe arkitektonike qÃ« lindin gjatÃ« punÃ«s, si nÃ« Ã§do shoqÃ«ri tÃ« civilizuar. Disa herÃ« apeloi tÃ« kthehemi kah realiteti,tÃ« korrigjohemi,nÃ« demokraci problemet tÃ« zgjidhen me dialog,qÃ« Ã§Ã«shtjet e hapura te debatohen,mospajtimet tÃ« shqyrtohen dhe tÃ« zgjidhen nÃ« mÃ«nyrÃ« transparente sÃ« bashku,nÃ« frymÃ«n e ligjeve ekzistuese,nÃ« kuadÃ«r tÃ« institucioneve shtetÃ«rore,nÃ« mÃ«nyrÃ« qÃ« tÃ« mos kemi kÃ«so veprimesh tÃ« pa kontrolluara si ka ngjarÃ« nÃ« kohÃ«n e fundit. Iku nÃ« amshim pa i arritur kÃ«to synime humane.

Vajza e tij Lala Meridith - Vula dizajnere dhe fotografe e njohur, qÃ« jeton dhe vepron nÃ« AnglinÃ«, mÃ«nyrÃ« dinjitoze dha kontribut tÃ« madh pÃ«r kulturÃ«n shqiptare nÃ« KosovÃ« dhe ShqipÃ«ri, natyrisht me instruksionet dhe kÃ«shillat e babit tÃ« saj. Vitet e fundit tÃ« jetÃ«s sÃ« tij u anatemua nga pjesa ma e madhe e bashkÃ«mendimtarÃ«ve, jetoi nÃ« varfÃ«ri materiale,por nuk i tradhtoi idealet e tija prej njÃ« intelektuali tÃ« madh dhe doajeni tÃ« arkitekturÃ«s shqiptare.

I tillÃ« ishte dhe shkoi nÃ« rrugÃ«n e pa kthim me njÃ« breng tÃ« thellÃ« nÃ« veprimet e pa kontrolluara tÃ« shoqÃ«risÃ« kosovare nÃ« fushÃ«n e planifikimit hapÃ«sinor dhe urbanistik, pasojat qÃ« tÃ« gjithÃ« ne po i pÃ«rjetojmÃ« sot dhe do ti ndiejnÃ« edhe gjeneratat e ardhshme, pasi kÃ«to veprime janÃ« prezentÃ« nÃ« tÃ« gjithÃ« vendbanimet kosovare dhe janÃ« tÃ« kapshme pasi vÃ«rehen./URBANmag.net

ogin

rkitektët

rodukte

Dino Qeramika

dërtimtarët

rtistët

ajmet më të lexuara

Fillon projektimi i AutostradÃ«s sÃ« Dukagjinit

Ministri i InfrastrukturÃ«s, Pal Lekaj, sot nÃ«nshkroi kontratÃ«n pÃ«r hartimin e projektit zbatues pÃ«r ndÃ«rtimin e autostradÃ«s Istog â€“ PejÃ« â€“ DeÃ§an â€“ GjakovÃ« â€“ Prizren, nÃ« gjatÃ«si 91 kilometra.

Top 10 softuerÃ«t e arkitekturÃ«s dhe inxhinierisÃ«

ArkitektÃ«ve, inxhinierÃ«ve dhe dizajnerÃ«ve tÃ« ndryshÃ«m tashmÃ« puna u Ã«shtÃ« lehtÃ«suar. Ky lehtÃ«sim vjen si pasojÃ« e pÃ«rdorimit tÃ« softuerÃ«ve tÃ« modelimit 3D, qÃ« mundÃ«sojnÃ« krijimin e njÃ« pÃ«rmbledhje tÃ« njÃ« ndÃ«rtese ose paraqitjen e shpejtÃ« tÃ« ideve tÃ« reja tÃ« projektimit.

Arkitektura nuk Ã«shtÃ« veÃ§ profesion, por Ã«shtÃ« edhe mision

Profesori i ArkitekturÃ«s nÃ« Fakultetin e NdÃ«rtimtarisÃ« dhe ArkitekturÃ«s tÃ« Universitetit tÃ« PrishtinÃ«s, Xhelal LlonÃ§ari, ka thÃ«nÃ« pÃ«r NdÃ«rtimi.info se arkitektura nuk Ã«shtÃ« vetÃ«m profesion â€“ porse Ã«shtÃ« edhe mision.