ArkitektÃ«ve tÃ« KosovÃ«s

Nga: Ylber Vokshi-Ylli - 2012-05-07

ArkitektÃ«t gjatÃ« historisÃ« sÃ« njerÃ«zimit ishin, janÃ« dhe duhet tÃ« jenÃ« bartÃ«sit dhe pÃ«rgjegjÃ«sit kryesor pÃ«r tÃ« gjitha veprimet arkitektonike, urbane dhe hapÃ«sinore qÃ« kanÃ« ndodhur dhe janÃ« duke ndodhur nÃ« tÃ«rÃ« hapÃ«sirÃ«n e njÃ« shteti. Ata duhej tÃ« ishin prijÃ«s e tÃ« gjitha proceseve nÃ« njÃ« shoqÃ«ri qÃ« nga fillet e civilizimit e deri me sot. PÃ«r kÃ«tÃ« arkitektÃ«t duhet poseduar sÃ« pari kualitete njerÃ«zore pastaj profesionale, atÃ« duhet merituar me punÃ« profesionale e jo me veprime tÃ« Ã§oroditura tÃ« cilat po dominojnÃ« nÃ« hapÃ«sirÃ«n tonÃ«. Nuk Ã«shtÃ« arkitektura dhe urbanistika vetÃ«m â€œbiznesâ€ pÃ«rfitues, ajo Ã«shtÃ« esenca e ekzistimit dhe funksionimit tÃ« njÃ« shoqÃ«rie dhe tÃ« njÃ« shteti nÃ« tÃ«rÃ« territorin e tij. Ajo Ã«shtÃ« arti i formÃ«simit tÃ« njeriut tÃ« shÃ«ndoshe qÃ« i ka tÃ« gjitha kushtet pÃ«r tÃ« lindur, punuar dhe pushuar, pÃ«r kÃ«tÃ« duhet funksionimi normal i shtetit i cili duhet tÃ« garanton kÃ«to kushte elementare pÃ«r ekzistencÃ«n e njÃ« shoqÃ«rie.
PÃ«r fat tÃ« keq jemi duke jetuar nÃ« kohÃ«n ku dominojnÃ« antivlerat, ku ndÃ«rtohet pa kontroll shtetÃ«ror, ku vlera e punÃ«s sÃ« arkitektit fare nuk Ã§mohet, iu bÃ«hen nÃ«nÃ§mime nÃ« Ã§do hap. NÃ«se ka ndonjÃ« kategori tÃ« intelektualÃ«ve ma tÃ« diskriminuar, poshtÃ«ruar, madje edhe tÃ« likuiduar fizikisht, tÃ« degraduar nÃ« aspektin profesional, atÃ«herÃ« duhet tÃ« jenÃ« arkitektÃ«t ata tÃ« cilÃ«t pÃ«r shkaqe ekzistenciale janÃ« tÃ« detyruar tÃ« iu nÃ«nshtrohen diktateve tÃ« ulÃ«ta tÃ« atyre qÃ« po i diktojnÃ« zhvillimet e gabuara hapÃ«sinore, urbane dhe arkitektonike nÃ« KosovÃ«. Duhet me qenÃ« realist, fajin ma tÃ« madh e kanÃ« vetÃ« arkitektÃ«t qÃ« me dinjitet nuk po e luftojnÃ« ketÃ« situatÃ« tÃ« krijuar nÃ« KosovÃ« !.
PÃ«r tÃ« qenÃ« korrekt, trajtimi i tyre nÃ« mÃ«nyrÃ« deklarative gjithnjÃ« Ã«shtÃ« â€pÃ«rkrahurâ€nga ana e institucioneve shtetÃ«rore tÃ« cilat vuajnÃ« nga â€œkompleksi i inferioritetit artistikâ€. Fitohet pÃ«rshtypja se nÃ« KosovÃ« gjithÃ§ka po funksionon nÃ« rregull, nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« kÃ«naqshme nÃ« fushÃ«n e planifikimit hapÃ«sinorÃ«, urbanizmit dhe arkitekturÃ«, Ã§ka as pÃ«r sÃ« afÃ«rmi nuk pÃ«rket me realitetin.
Do tÃ« theksoi vetÃ«m veprimet e fundit me pamjet fasadave nÃ« kryeqytetin e KosovÃ«s, Hotelit Grand, Pallatit tÃ« shtypit dhe Hotelit â€œIliriaâ€, iu ndryshuan fasadat me qellim tÃ« zhduket identiteti urban aq shumÃ« i nÃ«nÃ§muar nÃ« tÃ«rÃ« KosovÃ«n. Shkohet aq larg sa edhe fasadat e mermerit zÃ«vendÃ«sohen me elemente alumini dekorativ (Grandi). KÃ«to shÃ«mti urbane nÃ« qendÃ«r tÃ« kryeqytetit, tÃ« gjithÃ« arkitektÃ«t i vÃ«rejnÃ«, i perceptojnÃ«, i pÃ«rjetojnÃ«, askush nuk reagon, kjo Ã«shtÃ« mjerim (mizerable) e njÃ« shoqÃ«rie tÃ« cilÃ«n e ka kapluar defetizmi kanceroz.
NjÃ« njeri i â€œÃ§mendurâ€ reagon me njÃ« shkrim kritik nÃ« gusht tÃ« vitit 2010, e kÃ«rkon publikisht pÃ«rkrahjen, me anÃ«n e njÃ« letre tÃ« hapur, e tÃ« gjithÃ« arkitektÃ«ve dhe profesionistÃ«ve kosovar dhe njerÃ«zve tÃ« vullnetit tÃ« mirÃ«, qÃ« mendojnÃ« dhe veprojnÃ« pozitivisht, por pÃ«r Ã§udi nuk kishte pÃ«rkrahjen e domosdoshme profesionale. Do tÃ« ishte mirÃ« tÃ« jemi ma vetÃ«kritikÃ« pÃ«r veprimet tona pÃ«r tÃ« kaluarÃ«n e afÃ«rt, qÃ« tÃ« mos e â€œmashtrojmÃ«â€ vetveten si zakonisht.
TÃ« gjithÃ« ne jemi dÃ«shmitar tÃ« njÃ« periudhe problematike ku me pa pÃ«rgjegjÃ«si, sÃ« pari morale e pastaj profesionale kemi vepruar, e protagonistÃ«t kryesor janÃ« arkitektÃ«t si me tÃ« bÃ«rat e tyre, ashtu edhe me mos reagime profesionale, sÃ« paku duke respektuar nÃ« minimum kodin etik tÃ« arkitektÃ«ve i cili ekziston edhe nÃ« KosovÃ«. Ku janÃ« arkitektÃ«t e KosovÃ«s sot, njÃ« pjesÃ« shumÃ« e vogÃ«l e tyre me lidhje tÃ« diskutueshme me premisa korruptuese dhe tÃ« lidhur me grupet tÃ« interesit politike tÃ« dyshimta, janÃ« duke vepruar pa u brengosur fare me atÃ« qÃ« janÃ« duke i bÃ«rÃ« hapÃ«sirÃ«s tonÃ«, veprojnÃ« paturpshÃ«m edhe kundÃ«r rregullave elementare tÃ« projektimit tÃ« cilat janÃ« unike nÃ« tÃ«rÃ« botÃ«n. Pjesa ma e madhe e tyre Ã«shtÃ« e detyruar tÃ« bÃ«jnÃ« punÃ« tÃ« ndryshme qÃ« kanÃ« pak tÃ« bÃ«jnÃ« me profesionin e tyre pa marr parasysh aftÃ«sitÃ« e tyre individuale.
Sot, pas kÃ«tyre viteve, tÃ« gjitha vendbanimet nÃ« KosovÃ« janÃ« tÃ« ngulfatur, pÃ«rkundÃ«r asaj qÃ« aq shumÃ« Ã«shtÃ« investuar nÃ« to. Prishtina si kryeqytet i KosovÃ«s as pÃ«r afÃ«r nuk i pÃ«rngjan kryeqytetit, tÃ« gjitha funksionet e njÃ« shteti janÃ« koncentruar nÃ« njÃ« hapÃ«sirÃ« minimale nÃ« njÃ« qytet, normal as qÃ« Ã«shtÃ« pritur diÃ§ka ma mirÃ«. ZÃ«ri i arkitektÃ«ve nuk dÃ«gjohet edhe se e kanÃ« obligim. PÃ«r kÃ«to veprime si duket jam bÃ«rÃ« i mÃ«rzitshÃ«m duke i pÃ«rsÃ«ritur ketÃ« Ã§Ã«shtje qÃ« trembÃ«dhjetÃ« vite, pasi askush nuk i pÃ«rfillÃ«, e pasojat e rÃ«nda do tÃ« vÃ«rehen nÃ« qindvjeÃ§arÃ«t e ardhshÃ«m.
NÃ« tÃ«rÃ« botÃ«n profesioni i arkitektit Ã§mohet, respektohet, aty ka rregull dhe disiplinÃ« nÃ« respektimin e normave dhe standardeve shtetÃ«rore dhe ndÃ«rkombÃ«tare, e kreativiteti dhe dituria e arkitektit vjen nÃ« shprehje dhe natyrisht paguhet. UrojmÃ« qÃ« edhe nÃ« KosovÃ« do tÃ« fillon trajtimi dinjitoz i profesionit tÃ« arkitektit, si nÃ« tÃ«rÃ« botÃ«n e civilizuar, pasi tek ne ka kapacitete si profesionale ashtu edhe intelektuale nÃ« mes tÃ« arkitektÃ«ve tÃ« shumtÃ« nÃ« Kosove tÃ« cilÃ«ve iu nevojitÃ«t njÃ« rend normal pÃ«r tÃ« ushtruar profesionin e tyre, natyrisht me pÃ«rkrahjen e shtetit nÃ« tÃ« ardhmen e afÃ«rt tÃ« premtuar.
Numrin e saktÃ« tÃ« arkitektÃ«ve nuk e posedoj, besoj se ka kaluar 800 veta. Ky Ã«shtÃ« njÃ« potencial qÃ« Ã§do shoqÃ«ri do ta kishte lakmi dhe do ta shfrytÃ«zonte, e te ne ata keqtrajtohen, edhe likuidohen, a ka pabesi ma tÃ« madhe pÃ«r njÃ« shoqÃ«ri ?.
Ma nÃ« fund duhet kuptuar kjo shoqÃ«ri se â€Sistemet e ndryshme politike shkojnÃ« e vijnÃ« por profesioni i arkitektit mbetet si prijÃ«setar (avangardÃ«) e tÃ« gjitha shoqÃ«rive tÃ« civilizuara. Arkitektin e vÃ«rtetÃ« e dallon pos tjerash trimÃ«ria dhe sakrifica e jo ngarendja e verbÃ«r pas dikujt qÃ« punon keq, ajo shumÃ« arkitektÃ«ve nÃ« KosovÃ« ju mungon. NÃ« fund tÃ« karrierÃ«s sÃ« tyre me siguri shumÃ« arkitekt do tÃ« turpÃ«rohen me atÃ« qÃ« kanÃ« bÃ«rÃ« pasi veprat e arkitektÃ«ve mbeten si relikte tÃ« njÃ« kohe, ato preken, shihen e pÃ«r fat tÃ« keq edhe pengojnÃ« por nuk munden tÃ« miniminizohÃ«n apo tÃ« mÃ«njanohen-zhdukÃ«n. ArkitektÃ«t, duhet tÃ« jenÃ« bartÃ«sit kryesor te tÃ« gjitha proceseve hapÃ«sinor, urbane dhe arkitektonike, e pÃ«r ketÃ« duhet pÃ«rkrahja e madhe institucionale nÃ« tÃ« ardhmen.
Ka shumÃ« Ã§Ã«shtje pÃ«r tÃ« shtjelluar pÃ«r kÃ«tÃ« temÃ« si dhe rrolin kryesor tÃ« arkitektit me kreacionet e tyre pÃ«r mirÃ«qenien e shoqÃ«risÃ« shqiptare por pÃ«r ketÃ« duhet pÃ«rkrahja e tÃ«rÃ« faktorÃ«ve relevant qÃ« tÃ« mos shkoj koha nÃ« pa kthim duke pÃ«suar tÃ« gjithÃ« ne duke nÃ«nÃ§muar punÃ«n esenciale tÃ« arkitektÃ«ve ashtu si Ã«shtÃ« vepruar deri me tani nÃ« KosovÃ«.

Kreativiteti i arkitektÃ«ve vjen nÃ« shprehje si nÃ« formÃ«simet e reja dhe tÃ« vjetra

Autori Ã«shtÃ« Kryetar i KÃ«shillit pÃ«r Planifikim HapÃ«sinor tÃ« KosovÃ«s(KPHK), qÃ«ndrimet e shprehura nÃ« kÃ«tÃ« shkrim janÃ« personale.

P.S.
Ky shkrim i ka disa plotÃ«sime nga versioni im I botuar nÃ« shtypin e shkruar dhe elektronik nÃ« prill 2011

PrishtinÃ«
07.05.2012

ogin

rkitektët

rodukte

Dino Qeramika

dërtimtarët

rtistët

ajmet më të lexuara

Fillon projektimi i AutostradÃ«s sÃ« Dukagjinit

Ministri i InfrastrukturÃ«s, Pal Lekaj, sot nÃ«nshkroi kontratÃ«n pÃ«r hartimin e projektit zbatues pÃ«r ndÃ«rtimin e autostradÃ«s Istog â€“ PejÃ« â€“ DeÃ§an â€“ GjakovÃ« â€“ Prizren, nÃ« gjatÃ«si 91 kilometra.

Top 10 softuerÃ«t e arkitekturÃ«s dhe inxhinierisÃ«

ArkitektÃ«ve, inxhinierÃ«ve dhe dizajnerÃ«ve tÃ« ndryshÃ«m tashmÃ« puna u Ã«shtÃ« lehtÃ«suar. Ky lehtÃ«sim vjen si pasojÃ« e pÃ«rdorimit tÃ« softuerÃ«ve tÃ« modelimit 3D, qÃ« mundÃ«sojnÃ« krijimin e njÃ« pÃ«rmbledhje tÃ« njÃ« ndÃ«rtese ose paraqitjen e shpejtÃ« tÃ« ideve tÃ« reja tÃ« projektimit.

Arkitektura nuk Ã«shtÃ« veÃ§ profesion, por Ã«shtÃ« edhe mision

Profesori i ArkitekturÃ«s nÃ« Fakultetin e NdÃ«rtimtarisÃ« dhe ArkitekturÃ«s tÃ« Universitetit tÃ« PrishtinÃ«s, Xhelal LlonÃ§ari, ka thÃ«nÃ« pÃ«r NdÃ«rtimi.info se arkitektura nuk Ã«shtÃ« vetÃ«m profesion â€“ porse Ã«shtÃ« edhe mision.